Przez lata był symbolem i wizytówką Sosnowca. Nie przetrwał jednak zmian ustrojowych i po przeobrażeniach został zdemontowany. Jakie były początki pomnika ku czci zagłębiowskich robotników?

Pomnik Czynu Rewolucyjnego został wzniesiony z inicjatywy władz komunistycznych, które chciały oddać chwałę walczącym robotnikom.

– Nie został on wzniesiony w hołdzie jednemu człowiekowi ani też dla upamiętnienia pojedynczego wydarzenia historycznego. Pomnik ten wyraża najwyższą cześć i uznanie dla czynu rewolucyjnego, dla ofiarności i bohaterstwa całych pokoleń robotników Zagłębia i Śląska, które toczyły nieustanne boje o prawa ludu pracującego, o niepodległość Polski, o socjalizm – mówił w czasie odsłonięcia monumentu ówczesny I sekretarz KC PZPR, Władysław Gomułka.

Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu - fot. Wikipedia
Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu – fot. Wikipedia

Data i miejsce odsłonięcia pomnika nie była zresztą przypadkowa. W roku 1967 przypadała bowiem 50. rocznica rewolucji październikowej i 25. rocznica utworzenia Polskiej Partii Robotniczej. Sam Park Sielecki z kolei był miejscem, gdzie odbywały się patriotyczne manifestacje i różne inne ważne uroczystości.

W ceremonii odsłonięcia pomnika, która odbyła się 16 września 1967 roku, udział wzięli przedstawiciele najwyższych władz partyjnych i państwowych oraz tłumy mieszkańców Sosnowca. Do stolicy Zagłębia zjechali m.in.: Ryszard Strzelecki, Jerzy Ziętek, Edward Babiuch, Grzegorz Korczyński, Stefan Gołębiowski, Stefan Skrzydło oraz wspomniany już Władysław Gomułka i urodzony w Sosnowcu Edward Gierek.

– Z woli ludu pracującego tej ziemi, z woli naszej 270-tysięcznej wojewódzkiej organizacji partyjnej, pomnik ten (…) po wieczne czasy sławić będzie najpiękniejsze, rewolucyjne tradycje klasy robotniczej Śląska i Zagłębia. Sławić będzie trud i bohaterską walkę pokoleń polskich rewolucjonistów, bojowników o socjalistyczną ojczyznę (…), którzy zapisali najpiękniejsze karty naszych dziejów ojczystych – mówił do zgromadzonych Edward Gierek.

Obelisk zaprojektowali uznani w tamtym okresie twórcy – architekt prof. Witold Cęckiewicz, który zaprojektował m.in. Hotel „Cracovia” i kino „Kijów” oraz artyści plastycy – Helena i Roman Husarscy, wieloletni współpracownicy Ksawerego Dunikowskiego.

Pomnik Czynu Rewolucyjnego składał się z dwóch elementów – bryły o nieregularnych kształtach oraz stalowego i zbudowanego z rur obelisku mierzącego 56 metrów. Bryła została wykonana z sjenitu, zaliczanego do najtrwalszych i najszlachetniejszych minerałów. Wykuto w niej osiem monumentalnych płaskorzeźb przedstawiających różne postaci. Widoczny był m.in. górnik ze świdrem, hutnik z łyżką, osoby dzierżące młoty, a także postaci z dłońmi uniesionymi ku górze i robotnicy z trumną na ramionach.

Stojący w Parku Sieleckim obelisk różnie był interpretowany. Zdaniem jednych, płaskorzeźby wykonane w sjenitowej bryle ukazywały historię ruchu rewolucyjnego, czyli różnego typu manifestacje robotników, pochody, strajki, krwawe walki i ich ofiary oraz górników i hutników na socjalistycznej warcie. Drudzy widzieli z kolei krwawe walki i ich ofiary zapoczątkowane w czasie rewolucji w 1905 roku. Jeszcze inną wizję miał znany zagłębiowski dramaturg Jan Pierzchała. On dopatrzył się tam sceny pogrzebu ofiar pierwszego powstania śląskiego, który miał miejsce 23 sierpnia 1919 roku w Sosnowcu oraz manifestacji solidarnościowej robotników po przyjęciu przez Polskę Górnego Śląska w 1922 roku.

Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu - fot. MC
Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu – fot. MC

Dopiero wiele lat później, w 2004 roku, kwestię interpretacji pomnika wyjaśnił jej autor, prof. Witold Cęckiewicz. Jak się okazało, koncepcja ta pierwotnie została zaprojektowana i wystawiona w konkursie na pomnik powstań śląskich. Zajęła ona jednak drugie miejsce.

– To był ok. 60-metrowy stalowy obelisk i głaz, jako symbol walki Śląska o węgiel i stal. Decyzją Gierka i Ziętka, postanowiono wybudować pomnik w Sosnowcu, nazywając go Pomnikiem Czynu Rewolucyjnego. Tak go niestety błędnie nazwano – powiedział w jednym z wywiadów w prasie.

Sosnowiecki Pomnik Czynu Rewolucyjnego przez blisko 20 lat był symbolem i wizytówką miasta. Mieszkańcy chętnie przychodzili do Parku Sieleckiego i spędzali tam swój wolny czas. Przez wielu monument ten nazywany był potocznie „Hydraulikiem” i „Rurami”. Umawiając się na spotkania i wypowiadając jedno z tych określeń, wszyscy wiedzieli, o jakie miejsce chodzi.

– Pamiętam czasy, gdy przychodziło się pod pomnik porozmawiać i spotkać się ze znajomymi. Naszą uwagę zawsze przyciągał obelisk z płaskorzeźbami. Szkoda, że później przestano o niego dbać – wspomina pan Józef, mieszkaniec Sosnowca.

Pod koniec lat 80. i na początku 90., po zmianach ustrojowych w naszym kraju, pomnik podupadł i był w bardzo złym stanie technicznym. Konstrukcja zagrażała bezpieczeństwu mieszkańców. Początkowo rozważano demontaż rur i pozostawienie stojącego obok sjenitowego obelisku. Nie zgodził się jednak na to jeden z autorów projektu. 26 października 1990 roku Rada Miejska zdecydowała o demontażu pomnika, jako komunistycznego reliktu.

– Istnieje konieczność zadośćuczynienia mieszkańcom Sosnowca za narzuconą miastu rolę stolicy Czerwonego Zagłębia. Uznając, że powinna odejść w niepamięć także symbolika okresu oraz fakt, że funkcja narzędzia indoktrynacji i symbolu arogancji władzy, jaką pełnił, jest sprzeczna z ideą wystąpień robotników z 1905 roku, Rada Miejska uchwala, że pomnik zostanie zdemontowany – napisali radni w podjętej uchwale.

W miejsce Pomnika Czynu Rewolucyjnego władze Sosnowca postawiły niewielki obelisk z napisem „Wolność, praca, godność”.

Artykuł ten ukazał się w tygodniku Nasze Zagłębie (nr 11, 18 marca 2016)

Bibliografia: WikiZagłębie, Sosnowieckie ABC, „Pomnik Czynu Rewolucyjnego w Sosnowcu”.