Sosnowiec to miasto z ponad 115-letnią historią. To wspaniałe budowle, miejsca i dzielnice, które również mają bogatą i niezwykle ciekawą przeszłość. Postanowiliśmy więc stworzyć cykl artykułów na temat historii sosnowieckich dzielnic. W tym tygodniu opisujemy dzieje Niwki.

Niwka to obecnie granicząca z Modrzejowem, Jęzorem, Bobrkiem i Dańdówką dzielnica Sosnowca. W granicach miastach jest dopiero od 1953 roku. Wcześniej była to niewielka wieś.

Początki istnienia wioski o pierwotnej nazwie Niwka nie są tak naprawdę znane. Prawdopodobnie powstała w XVI wieku u zbiegu rzeki Białej Przemszy i potoku Bobrek. Były to tereny dzisiejszego Jęzora. Początkowo miała ona charakter osady rybackiej, o czym świadczyć mogą rejestry powiatu proszowickiego – pierwsza wzmianka o wchodzącej w skład dóbr klimontowskich Niwce pochodzi z 1581 roku.

Wtedy osada ta administracyjnie należała do wspomnianego powiatu, ale od XVII wieku już do powiatu krakowskiego. W tym okresie jej właścicielem był Jakub Broniowski, a od 1628 roku – Krzysztof Gosławski. Istnienie Niwki odnotowano także w źródłach niemieckich z 1590 roku. Dowiadujemy się z nich o pracującym wówczas na jej terenie młynie.

W latach dwudziestych XVII wieku, prawdopodobnie z powodu ogromnej powodzi, która nawiedziła wieś, przeniesiono ją na drugi brzeg Białej Przemszy i nazwano Nową Niwką (są to tereny współczesnej Niwki). Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z roku 1628. Mieszkało tu wówczas 13 rodzin.

Po Broniowskich i Gocławskich właścicielami osady byli Mieroszewscy, Jacek Siemieński, Gustaw von Kramsta, a od 1890 roku Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich.

Trójkąt Trzech Cesarzy - fot. WikiZagłębie
Trójkąt Trzech Cesarzy – fot. WikiZagłębie

W pierwszym okresie rozwoju wsi ogromne znaczenie miało rybołówstwo. Sprzyjało temu niewątpliwie jej nadrzeczne położenie. Dopiero później mieszkańcy zaczęli uprawiać rolę i hodować zwierzęta.

W drugiej połowie XVIII wieku wieś ewoluowała do miana wsi targowej. Pierwsze informacje o targowisku pochodzą z 1775 roku.

Jak datują regionaliści, prawa miejskie nadano Niwce między 1775 a 1785 rokiem. Akt ich nadania został podpisany przez ówczesnego właściciela miasteczka Józefa Mieroszewskiego. Należało ono do najmniejszych miast na ziemiach polskich. Stało tu 30 drewnianych domów, a mieszkało około 100 osób.

Jedynym murowanym obiektem był tamtejszy ratusz oraz od 1787 roku kaplica. Wspomniany ratusz był zresztą jednym z bardziej reprezentacyjnych budynków w miasteczku. Niwka miała także swój rynek. Znajdował się on w rejonie ulic Wojska Polskiego, Orląt Lwowskich, Żeglarskiej i Słodowej.

Charakterystycznym dla Niwki miejscem był również dawny port rzeczny, zwany też przystanią, który powstał przy ujściu Białej i Czarnej Przemszy. Jak pisał w swoich szkicach zagłębiowski kronikarz Marian Kantor-Mirski, po wodach Przemszy żeglował na zbudowanym przez siebie statku parowym Anglik o nazwisku Davny. Obecnie o dawnym porcie przypomina nazwa ulicy – Portowa.

Niwka początkowo należała do parafii w Mysłowicach. Na początku XVIII wieku wybudowano modrzewiowy kościółek. W 1826 roku utworzono tu jedną z najstarszych w obrębie Sosnowca parafię, ale w 1854 roku przeniesiono ją do Zagórza. Nowy kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela powstał w latach 1896-1910.

 

Niwka - fot. WikiZagłębie
Niwka – fot. WikiZagłębie

W pierwszej połowie XIX wieku w miasteczku zaczął prężnie rozwijać się przemysł. Od 1814 roku czynna była tutaj kopalnia Maurycy. Kilkanaście lat później założono kopalnię Jerzy (od 1928 roku KWK Niwka). Przystąpiono też do budowy w kolonii Henryków huty żelaza. W 1836 roku prawa do kopalni i huty przejął Bank Polski. Huta (Zakłady Henrykowskie) przestała istnieć w 1860 roku, zaś w latach 1844-1867 unieruchomiono także kopalnię. Jej eksploatację wznowił dopiero Gustaw von Kramsta. W 1891 roku przeszła ona w posiadanie Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich. Po II wojnie światowej połączono ją z kopalnią Modrzejów, która obecnie również nie istnieje. Na jej terenie funkcjonuje Sosnowiecki Park Naukowo-Technologiczny.

W latach 60. XIX wieku swoją działalność rozwinęły warsztaty mechaniczne. Dały one początek Fabryce Maszyn Górniczych „Niwka”, która pracuje do dnia dzisiejszego.

W Niwce rozwijały się również instytucje kulturalno-oświatowe. Jedną z nich była powstała w latach 1926-1928 Publiczna Szkoła Powszechna im. Stefana Żeromskiego (obecnie SP nr 15). Stała się ona ośrodkiem życia kulturalnego osady, funkcjonował tu m.in. chór oraz amatorski teatr.

Od 1909 roku działało tu również prowadzone przez Augusta Kosińskiego Towarzystwo Dramatyczno-Muzyczne „Lutnia”, a po II wojnie światowej także Dom Kultury z kinem „Lutnia”, który obecnie pełni funkcję handlową.

Od 1917 roku swoją siedzibę ma tu Amatorski Klub Sportowy Niwka. Obecnie prowadzeni przez Mariusza Grząbę piłkarze walczą o czołowe lokaty w Patrick A-klasie.

Na przestrzeni kilkudziesięciu ostatnich lat Niwka zmieniała przynależność administracyjną. W latach międzywojennych tworzyła ona gminę z Dańdówką, Bobrkiem i Borem. Od 1953 roku jest jedną z dzielnic Sosnowca.

Bibliografia: WikiZagłębie, M. Kantor-Mirski – Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy, Sosnowieckie ABC, A. Makarska – Dzielnice Sosnowca.