Ostrowy Górnicze, przez dziesięciolecia nazywane Niemce, jedna ze współczesnych dzielnic Sosnowca, dawniej samodzielna wieś, mają długą i ciekawą historię, którą warto poznać.

Niemce, dziś nazwa mieszkańcom nieznana, to współczesna peryferyjna dzielnica Sosnowca, dawniej samodzielna wieś położona w południowej Polsce. Osadę utworzono w puszczy nadprzemszańskiej. Pierwsze wzmianki o dzisiejszych Ostrowach Górniczych pochodzą z 1590 roku, kiedy to wchodziły w skład Porąbki, będącej własnością biskupów krakowskich. Osada mogła istnieć już w czasach piastowskich, a nazwa wzięła się z osadnictwa jeńców niemieckich lub sprowadzonych osadników pochodzenia niemieckiego.

Właściwy rozwój osady związany jest z przypadkowym odkryciem pokładów węgla kamiennego. W 1814 roku, podczas kopania studni dla browaru, odkryto węgiel kamienny. Wówczas hr. Feliks Walezjusz Łubieński, minister sprawiedliwości i spraw zagranicznych w Księstwie Warszawskim, naddzierżawca ekonomii sławkowskiej po konfiskacie dóbr biskupich, uruchomił kopalnię odkrywkową. Od jego imienia kopalnię nazwano „Feliks”. Następnie działał ona od 1823 roku jako kopalnia głębinowa. Niestety rok później uległa ona pożarowi. Pożar strawił także następną kopalnię, o tej samej nazwie, założoną w pobliżu pierwszej, unieruchomioną w 1843 r. W 1841 roku, podczas pożaru w tej kopalni, przeprowadzono jedną z pierwszych w polskim górnictwie akcji ratowniczych pod kierunkiem inż. Józefa Cieszkowskiego.

Niemce historia - fot. Wikipedia

Oprócz kopalni czynna była w Niemcach także huta cynku „Joanna”, zbudowana przez Konstantego Wolickiego i Piotra Steinkellera, która działała do 1849 roku. Węgiel wydobywany w kopalni „Feliks” dostarczany był właśnie do huty cynku. W skutek dużego popytu na cynk (eksportowano go do Azji Środkowej, Rosji i innych krajów) w pierwszych latach istnienia huta osiągała bardzo dobre wyniki produkcyjne. Niestety, spadek cen cynku w drugiej połowie lat 20. XIX wieku, związany z załamaniem koniunktury, spowodował ograniczenie produkcji, a następnie zamknięcie huty, która została przejęta przez rząd.

Górnictwo węglowe zaczęło pomyślnie rozwijać się tutaj po przejęciu w 1874 r. nieczynnej kopalni i sąsiednich pól górniczych przez Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych, spółkę akcyjną reprezentującą kapitał krajowy, której głównymi udziałowcami byli profesor Jakub Nałtanson i przemysłowiec baron Leopold Kronenberg. Uruchomiono i zmodernizowano wówczas kopalnię „Feliks”, wydrążono nowe szyby, założono kopalnię w kolonii Ostrowy i przysiółku Grabocin. Do 1886 roku, kiedy została zatopiona, wydobyto tu 530000 ton węgla. Kolejna kopalnia Towarzystwa otwarta w osadzie – „Feliks II”, pracowała w latach 1886-1910 (przez ten czas wyprodukowano 3,7 mln ton węgla) oraz w latach 20. XX wieku.

Niemce historia - fot. Wikipedia

Rozwijające się górnictwo węglowe w Niemcach i okolicy przyciągało ludzi z innych terenów, którzy znajdowali tu pracę. Aby zaspokoić ich potrzeby, Warszawskie Towarzystwo prowadziło ożywioną działalność inwestycyjną na terenie osady. W końcu XIX wieku wybudowano tzw. kolonię mieszkaniową Ostrowy. Wzdłuż dzisiejszej ulicy Gałczyńskiego stanęło kilkanaście domów mieszkalnych dla urzędników i robotników, szkoły, ochronka, gospoda z salą balową, bilardową i czytelnią, sala teatralna, biblioteka publiczna. W 1892 roku wybudowano szpital na 25 łóżek, ogrodzony i otoczony parkiem. Pierwszym lekarzem obsługującym szpital był dr Górecki z Granicy.

Najciekawszym i największym obiektem tego zespołu jest stylowa gospoda, zwana również klubem lub domem ludowym, wybudowana w 1903 r. według projektu znanych architektów warszawskich, Franciszka Lillpopa i Kazimierza Jankowskiego. Dziś jest to własność prywatna i jeden z najpiękniejszych obiektów na terenie Sosnowca. W podobnym zakopiańskim stylu wybudowano ambulatorium.

Od końca XIX wieku docierały do osady idee socjalistyczne rozpowszechniane przez uczniów dąbrowskiej Sztygarki. Niemce stanowiły jeden z trzech głównych ośrodków w Zagłębiu Dąbrowskim odrodzonej w 1904 roku PPS (obok Dąbrowy Górniczej i Sielca). Górnicy z Niemców brali udział w strajkach i wystąpieniach robotniczych lat 1905-1907. Do rewolucji przyłączyli się również uczniowie i nauczyciele miejscowej szkoły. Przeprowadzili strajk, podczas którego niszczyli portrety cara, domagali się wprowadzenia języka polskiego do szkół, uczestniczyli w manifestacjach. Rewolucja została zdławiona, a jej uczestników spotkały surowe represje. Podczas I wojny światowej Niemce znalazły się w austriackiej strefie okupacyjnej. Po odzyskaniu niepodległości utworzono tu polską milicję ludową. W latach międzywojennych teren ten należał do gminy olkusko-siewierskiej w powiecie będzińskim, województwie kieleckim.

Niemce historia - fot. Wikipedia

W 1948 r. zmieniono nazwę osady na Ostrowy Górnicze, które w 1967 r. połączono z Kazimierzem, tworząc miasto Kazimierz Górniczy. W wyniku reformy administracyjnej kraju, z dniem 1 lipca 1975 roku Kazimierz Górniczy wszedł w skład Sosnowca. Obecnie w Ostrowach Górniczych zobaczyć można wiele cennych i zabytkowych budynków, które przetrwały wojenną zawieruchę. Ponadto znaleźć tu można stare, często zapomniane nazwy osiedli: Bory, Ostrowy, Feliks, Dorota, a także piękne zielone tereny, nieodkryte przez mieszkańców miasta.

Bibliografia: Wikipedia, Wikizaglebie, J. Kmiotek, A. Rybak, M. Milka: Niemce filarem przemysłowym i rewolucyjnym Zagłębia Dąbrowskiego