O tym, że Będzin to ciekawe miejsce wypoczynku z urokliwymi zakątkami i perełkami turystycznymi, chyba przypominać nie trzeba. Warto jednak bliżej poznać walory historyczne tego miejsca.
Zamek w Będzinie – średniowieczna warownia będąca częścią systemu obronnego zwanego Orlimi Gniazdami, wzniesiona przez Kazimierza Wielkiego na wzgórzu nad Czarną Przemszą. Strzegł wodnych oraz lądowych szlaków handlowych między Krakowem a Śląskiem. Strategiczne położenie zamku było przyczyną wielokrotnych najazdów, zniszczeń i prób odbudowy. Wcześniej pełnił również funkcję latarni oświetlającej drogę flisakom i więzienia dla skazańców.
Zamek po raz pierwszy odnotowany jest w dokumentach od 1349 roku, kiedy to wymieniono Wiernka – burgrabiego będzińskiego. Wspominają o nim również Jan z Czarnkowa i Jan Długosz w spisie warownych budowli wzniesionych przez Kazimierza Wielkiego.
W połowie XIV wieku wzniesiono wieżę, do której nieco później dobudowano budynek mieszkalny zwany kasztelem. Zespół budowli otoczony został dwoma obwodami murów kamiennych rozdzielonych międzymurzem. Do zamku górnego od zachodu przylegał tzw. dolny zamek z dwoma basztami i murem. Zamek będziński był sprzężony z murem kościoła oraz murami miejskimi.
W 1616 roku spaliła się część miasta wraz z zamkiem, który odbudowano, dostosowując go wtedy do celów bardziej rezydencjalnych niż obronnych. Czterdzieści lat później w czasie najazdu szwedzkiego znowu zostaje splądrowany. Jednakże dopiero po powołaniu na starostwo będzińskie przedstawicieli rodziny Mieroszewskich (pod koniec XVII w.) budowla popada ostatecznie w ruinę. Sytuacja taka trwa do roku 1834, kiedy to do Będzina przybył komisarz Banku Polskiego – hr. Edward Raczyński, który widząc zwaliska zamku, postanowił go odbudować.
W 1840 r. urządzono tu kaplicę ewangelicką, w której odprawiono pierwsze nabożeństwo ewangelickie na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. Działała do ok. 1843 r. Następnie po drobnych przeróbkach zamek służył też jako szpital. Nie nadając się do tego celu, już w 1849 znów popadł w ruinę.
Ponownie próby odbudowy podjęto już w okresie międzywojennym. Ostatecznie zamek odbudowano po II wojnie światowej . W 1956 roku przekazany został na siedzibę Muzeum Zagłębia w Będzinie. Obecny wygląd zawdzięcza przebudowie neogotyckiej z 1834 przeprowadzonej przez Franciszka Marię Lanciego oraz pracom rekonstrukcyjnym według projektu inż. Zygmunta Gawlika.
Warownia składa się z zamku górnego i rozległego podzamcza z pozostałościami murów obwodowych i nieistniejącą już bramą wjazdową poprzedzoną mostem zwodzonym. Pierwotnie wieża okrągła była znacznie wyższa niż obecnie i prawdopodobnie miała zwieńczenie ceglane. Budynek mieszkalny nie miał wyodrębnionej wieży kwadratowej – w obu swych częściach miał tę samą liczbę kondygnacji (kasztel). Zamek posiadał w średniowieczu także dodatkową część otoczoną murem z bramą, której jednak nie odtworzono.
Będzińska warownia została wyróżniona przez ekspertów z National Geographic, którzy uznali ją za jeden z najpiękniejszych zamków w Polsce. Na 419 zamków w kraju, zajął on 6. miejsce.
W Muzeum Zagłębia, które funkcjonuje we wnętrzu zamku, prezentowana jest stała kolekcja z bogatą wystawą dawnej broni oraz ekspozycja związana z historią Będzina i innych zamków na szlaku Orlich Gniazd. Oprócz stałych wystaw, w muzeum pojawiają się wystawy czasowe.
Muzeum zarządza także nieodległą rezydencją Mieroszewskich, którą można zwiedzać razem z zamkiem. Poza tym na dziedzińcu warowni znajduje się stylowa karczma rycerska, a obok zamku grodzisko.
Do 3 września w Pałacu Mieroszewskich podziwiać można wystawę czasową „Malowane Zalipie”, pochodzącą ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Do końca sierpnia zobaczyć można także wakacyjną ekspozycję „Kajko i Kokosz – komiksowa archeologia”, której zadaniem jest połączenie nauki z zabawą poprzez zestawienie ilustracji z kultowego dzieła Janusza Christy z wybranymi eksponatami muzealnymi. Natomiast w historycznych i surowych wnętrzach zamku, do końca wakacji, podziwiać można wystawę malarstwa twórców Magicznego Realizmu.
Bilety: od 4 zł za wystawy czasowe do 88 zł za Karnet Rodzinny łączony do Pałacu Mieroszewskich i zamku.
Spacer historyczny po Będzinie
Będzin, historyczna stolica Zagłębia, to miasto o bogatej historii, należące do najstarszych miast Małopolski i województwa śląskiego. Prawa miejskie nadano mu w 1358 roku. To dawny gród i osada średniowieczna. Obecnie pełni rolę ośrodka handlowego, gospodarczego, administracyjnego i kulturalnego Zagłębia Dąbrowskiego.
Aby lepiej poznać historię, warto wybrać się w weekend na spacer po szlaku historycznym, który pełni funkcję edukacyjną i rekreacyjną. Szlak znajduje się na wzgórzu zamkowym, gdzie powstał po jego rewitalizacji.
Prowadzi wokół zamku, wałem obronnym aż po kirkut. Dalej obok amfiteatru, kościoła i cmentarza wiedzie do podziemi i do obelisku upamiętniającego dawną synagogę.
Jest to pięknie zagospodarowana przestrzeń z ławeczkami i alejkami. Dodatkowo, tuż przy szklaku, zgodnie z prawdą historyczną, powstało drewniane podgrodzie z półziemiankami, czyli niskimi chatami pokrytymi strzechą. Miejsce to daje zwiedzającym wyobrażenie o życiu w średniowiecznym podgrodziu.
