Księstwo było suwerenne, miało własną gospodarkę, wojsko i prawo z przywilejem katowskim, co odzwierciedla powiedzenie „Kradnij, zabijaj, ale Siewierz omijaj”. Dziedzictwo księstwa siewierskiego to wsie i miasteczka w części niemal nietknięte przemysłową rewolucją XIX wieku.

Terytorium księstwa rozciągało się na około 600 km2 obszaru pomiędzy Brynicą na zachodzie, a Wartą i Czarną Przemszą na wschodzie. Obejmowało większość dzisiejszego powiatu będzińskiego (bez części Będzina), zachodnią część powiatu myszkowskiego, a także niewielkie fragmenty powiatu tarnogórskiego (gminę Ożarowice wraz z lotniskiem w Pyrzowicach), zawierciańskiego, Dąbrowy Górniczej i Sosnowca. Księstwo od wschodu i południa graniczyło z województwem krakowski. Od zachodu w latach 1469 do 1763 z Czechami, którymi od 1526 rządziła dynastia Habsburgów. Następnie księstwo graniczyło z Królestwem Prus.

Pod panowaniem Piastów

W 1177 roku książę dzielnicy krakowskiej, Kazimierz II Sprawiedliwy, w ramach wdzięczności za wsparcie go w walkach o władzę w Krakowie, podarował Mieszkowi Plątonogiemu, księciu raciborskiemu, Siewierz wchodzący w skład kasztelanii bytomskiej wraz z kasztelanią oświęcimską.

Ziemia ta po przejściu we władanie dynastii Piastów, początkowo jako kasztelania była własnością linii opolsko-raciborskiej. Jak podają źródła, od 1281 roku władanie przejęli Piastowie bytomsko-kozielscy, a od 1337 roku cieszyńscy. Od 1312 roku do1337 roku kasztelania siewierska została objęta we władanie jako samodzielne księstwo przez jednego z synów Kazimierza I bytomskiego – Mieszka, lub co bardziej prawdopodobne – Jerzego.

Jak podają źródła, po raz pierwszy użycie określenia „księstwo” w odniesieniu do tych terenów datowane jest na rok 1341, co jest echem wcześniejszej sytuacji politycznej.

Księstwo Siewierskie - fot. WikiZagłębie
Księstwo Siewierskie – fot. WikiZagłębie

Pod panowaniem biskupów krakowskich

Historia księstwa, jako księstwa „biskupiego” – rozpoczyna się w pewnym sensie 30 grudnia 1443, gdy od Wacława I cieszyńskiego odkupione zostało za 6 tysięcy grzywien przez biskupa krakowskiego, Zbigniewa Oleśnickiego.
Tereny księstwa ze wszystkimi dobrami miały przejść we władanie biskupa w dwa dni później, w styczniu 1444 roku po uiszczeniu ostatniej raty, jednakże wystąpili przeciwko temu bracia księcia i sympatyzujący z husytami: Bolko V Husyta, książę głogówecki oraz pochodzący z bocznej linii dynastii Przemyślidów, Mikołaj V Karniowski. Najdłużej walczył Bolko. Dopiero w 1453 roku został podpisany pokój.

Po podpisaniu pokoju w 1453 roku Siewierz i zamek stały się siedzibą biskupów krakowskich pełniących tutaj rolę książąt siewierskich. W 1484 roku biskup Jan Rzeszowski jako pierwszy zaczął używać formalnego tytułu księcia siewierskiego. Ziemie księstwa były suwerenne terytorialnie i jurysdykcyjnie.

Swego rodzaju niejednoznaczna zależność od Rzeczypospolitej wynikała z uwagi na osobę króla, który zatwierdzał kandydaturę na kościelny urząd biskupa krakowskiego, aczkolwiek nie stanowiło to w żaden sposób rozciągnięcia jurysdykcji prawnej Rzeczypospolitej nad księstwem siewierskim, ponieważ biskupi krakowscy w Siewierzu występowali nie jako najwyżsi przedstawiciele hierarchii kościelnej, ale jako książęta siewierscy, czyli prawni następcy księcia cieszyńsko-siewierskiego Wacława I i jego poprzedników.

Księstwo miało własną gospodarkę, skarb, wojsko i surowe prawa z przywilejem katowskim, co odzwierciedla powiedzenie „Kradnij, zabijaj, ale Siewierz omijaj”. Nie miało jednak swojej monety, a tzw. „dukaty siewierskie” wybite zostały dopiero po jego likwidacji, na pamiątkę.
W roku 1790 Sejm Wielki zlikwidował księstwo siewierskie, włączając je do Rzeczypospolitej. Pięć lat później ziemie dawnego księstwa znalazły się w granicach Prus i zostały wcielone do prowincji śląskiej Nowy Śląsk.

Z kolei w 1807 roku Napoleon Bonaparte przywrócił księstwo siewierskie, łącząc je z dominium olkuskim w księstwo olkusko-siewierskie i oddał swemu marszałkowi J. Lannesowi, księciu Montebello. Po kongresie wiedeńskim Siewierz znalazł się w granicach Królestwa Kongresowego.

Co ciekawe, na mocy reskryptu cesarza Austrii Franciszka I Józefa, biskupi krakowscy w 1889 roku utrzymali tytuł książęcy, którego używali aż do czasów po II wojnie światowej. Jako ostatni używał go arcybiskup krakowski, książę kardynał Adam Stefan Sapieha, który zmarł w 1951 roku.

Popularyzują dziedzictwo księstwa

Warto także dodać, że we wrześniu ubiegłego roku sympatycy księstwa założyli stowarzyszenie „Księstwo Siewierskie”. Obecnie skupia ona kilkanaście osób.

– Zdecydowaliśmy się na taki krok, ponieważ chcemy popularyzować, niedocenione przez kolejne władze Siewierza, piękne dziedzictwo księstwa siewierskiego, tak jednak bliskie sercu większości mieszkańców miasta i gminy. Mamy nadzieję, że niedługo dzięki kolejnym inicjatywom nasze grono się powiększy. Niestety, kilka inicjatyw musieliśmy przesunąć w czasie, z uwagi na nagłą śmierć nieodżałowanego Darka Wasieczki, który był pierwszym prezesem stowarzyszenia i redaktorem naczelnym powstającego specjalistycznego pisma „Głos Księstwa Siewierskiego”. Mimo wszystko udało się nam pod koniec ubiegłego roku zrealizować ambitny program dotarcia do blisko 1500 siewierskich domostw ze specjalnym kalendarzem księstwa siewierskiego na 2018 rok – mówi Krystian Zbigniew Żelazny, prawnik, publicysta, działacz społeczny i członek stowarzyszenia „Księstwo Siewierskie”.

– W najbliższym czasie mamy także w planach, promując zarazem ekologię, jak i nasze piękne dziedzictwo, rozdawać na Dzień Kobiet, który przypada w pobliżu rocznicy powstania księstwa (10 marca 1312 r.), specjalne bawełniane torby z piękną ryciną Zamku Książęcego. Późną wiosną mamy nadzieję zorganizować, przy udziale urzędu gminy bądź też sami (jeśli inicjatywa, która po raz pierwszy miała już miejsce rok temu, nie spotka się z odpowiednim poparciem lokalnych władz), konkurs dla młodzieży dotyczący księstwa – dodaje Krystian Żelazny.

Stowarzyszenie ma także w planach zabiegać o restaurację siewierskich zabytków.

Bibliografia: Krystian Żelazny: Księstwo Siewierskie – prawo i ustrój a zakres suwerenności względem Korony Królestwa Polskiego, Artur Rok: Dzieje zamku w Siewierzu. Krótki zarys historii i architektury, Feliks Kiryk (red. nauk.): Siewierz, Czeladź, Koziegłowy. Studia i materiały z dziejów Siewierza i Księstwa Siewierskiego, Helena Polaczkówna: Szlachta na Siewierzu Biskupim w latach 1442-1790, Wikipedia